ضرورت برنامه سازی
امروزه مجموعه های تربیتی برای جذابیّت برنامه های خودشان استفاده از قالب های مرسوم وآماده را در دستور برنامه ریزی خود دارند اما مشاهدات میدانی نشان از اثرگذاری حداقلی برنامه ها در متربیان دارد برخی عواملی که باعث این رخداد شده عبارتند از:
- بکارگیری کلیشهای و تکراری قالبها وبرنامهها
- عدم تنوع و جذابیت برنامهها
- عدم توجه به نیازها، ویژگیها و سلایق نسل امروز
- عدم توجه به جذابیت و تنوع برنامههای جبهه معارض برای نسل امروز
از این دست موارد و ملاحظات، فعالان و مجموعههای تربیت محور را برآن می دارد تا کوششی مضاعف برای انتقال معارف وحیانی و انقلابی به نسلهای جدید داشته باشند. باید مجاهدتی در میدان طراحی و ساخت برنامههای جدید آغاز نمود تا شاهد اثرگذاری و بازدهی بهتری در برنامهها باشیم. لذا مهارت برنامهسازی یکی از نیازهای پایه و امروزیِ فعالان عرصه تربیت به شمار میآید تا شاهد غافلگیری و احساس رکود در مواجه با نسل جدید نشویم.
تعریف برنامه تربیتی
برنامه تربیتی، یک نقشه اجرایی عملیاتی است که بصورت هوشمندانه وهدفمند طراحی شده است. در این عملیات، مخاطب مشخصی از نظر سن و جنسیت، حرکتی را در جهت یک هدف تربیتی دقیق آغاز میکند. مربی نیز جزئی از این حرکت است و در کنار متربی حضور خواهد داشت.
برنامههای متعددی که در طول چند سال فعالیت تربیتی طراحی میشوند، بستری برای تحقق مجموعه اهداف یا نظام اهداف در تربیت خواهند شد.
لازم است طراحی چنین مسیری برای متربی و مربی کاملا هماهنگ با اهداف و قواعد کلی در تربیت باشد. به عبارت دیگر روندی که مخاطب در یک برنامه طی میکند، بر مبنای یک سناریو از پیش طراحی شده و با رعایت کامل قواعدی است که باید در تربیت انسان در نظر گرفت.
خلاصه اینکه، برنامه تربیتی بستری از پیش طراحی شده و هماهنگ برای تحقق و عملیاتی شدن اهداف تربیت خواهد بود.
مزایای برنامه تربیتی
- مزایا برای مربی
- مربی تمرکز خود را بر ارتباط موثر تربیتی با متربی قرار خواهد داد و از سرگردانی در تربیت نجات خواهد
- در نبود یک نقشه عملیاتی مناسب، مربی باید تسلط بالایی بر نظام تربیتی داشته که واقعیت امروز مجموعههای تربیتی، مانع ایجاد چنین ویژگی در مربی است.. با اجرای برنامهی مطلوب، مربی میتواند بدون تسلط بر نظام تربیتی، مطمئن باشد که در مسیر درستی از تربیت و رشد متربیان تلاش میکند و جهت فعالیتهایش با اهداف تربیتی درست تنظیم است.
- شوق طراحی و زمینه نوآوری در خلق برنامههای جدید تربیتی برای مربی بوجود می آورد.
- مزایا برای متربی:
- متربی به خاطر درگیری با محتوای موثر وقالب های متنوع در خود احساس رشد و پیشرفت در توانمندیهای فردی، اجتماعی، اخلاقی و معرفتی خود میکند. که مهمترین عامل برای استمرا ر حضور او در مجموعه خواهد شد.
- متربی، کانون تربیتی را بر رقبایی چون کلاس‌های ورزشی، فرهنگسراها و غیره ترجیح خواهد داد. مخصوصا اینکه رقبای کانونهای تربیتی، با جدیدترین شیوههای آموزشی و رسانهای یا عواملی چون برگزاری کلاس و اردوهای مختلط، به جذابیت‌های خود اضافه کرده‌اند.
- مزایا برای کانون:
- با استفاده از برنامههای همگرا، رویکرد تربیتی یکپارچه و هدفمندی دنبال خواهد شد.
- کانون به ارزیابی دقیق و طبیعی نسبت به روند رشد متربی دست پیدا خواهد کرد و از روش‌های آسیب‌زا در کسب اطلاع از رشد متربیان نجات مییابد.
- اجرای یک برنامه همراهی موثرِ عموم کادر و مربیان و همینطور انسجام آنها را به دنبال خود میآورد .و فاصلههای رایج و آسیب‌زا بین مربی و کادر، کمتر پیش میآید.
- کانون تربیتی مطمئن است نظام و روش تربیتی منتخب کانون،عملیاتی میشود.
- کانون، چشم‌انداز برنامهای روشنی برای آینده تربیتی خود خواهد داشت.
- جلوگیری از حاکم شدن سلیقه مربیان مختلف که موجب نوسان شدید برنامهای میشود.
- زمینهسازی جدی برای یک اقدام همگانی و هم افزایی در مجموعه تربیتی. اقدامی در طراحی و اجرای برنامههای هدفمند، اصولی، متنوع و در عین حال مورد علاقه نسل جدید در کانون
- خروج موفق مجموعه از برنامههای سطحی و قالبهای بدون هدف
- اعتبار بخشی اجتماعی به مجموعه در نگاه والدین، کارشناسان، مراکز، نهادها و سازمانهای فرهنگی و تربیتی و حتی مدارس آموزش پرورشیِ همکار
معایب عدم استفاده از برنامه
- عملیاتی نشدن نظام و روش تربیتی منتخب کانون
- عدم چشم اندازی روشن در آینده تربیتی کانون.
- حاکم شدن سلیقه مربیان مختلف کانون موجب نوسان شدید برنامهای و تضادهای غیر سودمند خواهد شد.
- در نبود یک نقشه عملیاتی مناسب، مربی باید تسلط بالایی بر نظام تربیتی داشته و زمان زیادی در طراحی مسیر صرف کند و چنین امری در واقعیتِ امروز مجموعههای تربیتی نزدیک به محال است.
- عدم همراهی و درگیری مؤثر مخاطبان نوجوان با مجموعه و محتواهای ارائه شده به‌خصوص در شرایطی که رقبای کانونهای تربیتی با جدیدترین شیوههای آموزشی و رسانهای به جذابیت‌های خود افزودهاند.
ارکان کلی برنامه تربیتی
هدف:
هر برنامه موثر، یک هدف اصلی تربیتی دارد. اجرای برنامه با مدیریت مربی، باید متربی را به سمت همان هدف حرکت دهد. اهداف دیگری ممکن است در ضمن اجرای برنامه محقق شوند اما جهت‌گیری اصلی برنامه فقط یک هدف است.
مثال: در برنامه سادهای مانند تکبیرگویی مسجد، هدف اصلی افزایش خودباوری در مکبران است و تمام تلاش مربی باید ایجاد این هدف در متربیان باشد. اما در کنار این هدف، اهدافی مثل انس و علاقه به مسجد و نماز، تغییر نگاه نمازگزاران به بچه‌های کانون و ارتباط‌گیری موثر با امام جماعت و نمازگزاران ممکن است با جهت‌گیری یا حتی بدون آن محقق شود.
محتوا:
. محتوا اطلاعاتی است که متربی با کشف قسمت‌های مختلف آن، به سمت هدف حرکت میکند.
مثال: در مثال تکبیرگویی، آشنایی با قسمت‌های نماز به عنوان محتوا در نظر گرفته میشود. اگر مکبر با قسمت‌های نماز و اهمیت تکبیرگویی در هماهنگی بین امام جماعت و نمازگزار آشنا نباشد، عملا این برنامه شکست خواهد خورد.
قالب:
قالب شکل اجرای برنامه تربیتی است و محتوا به تنهایی نمیتواند این اهدافی که به واسطه قالب حاصل میشود را بوجود آورد.
مثال: در مثال بالا، اجرای زنده تکبیر در فضای مسجد در حضور همه نمازگزاران، بخشی از قالب برنامه است. تشکیل گروههای آموزشی مکبری، اجرایی و ارزیابی و مدیریت آن توسط خود دانشآموزان بخش دیگری از همین قالب هستند. شکل اجرا در کنار تنوع بالایی که میتواند داشته باشد، اهمیت بالایی در تحقق هدف نیز دارد
ویژگی برنامه ساز مطلوب
- تسلط بر نظام تربیتی اعم از اهداف و روش تربیتی دوران کودکی و بزرگسالی می‌باشد. نمیتوان با روش نادرست در جهت اهداف قدم برداشت.
- باید دارای سابقه و تجربه لازم در عملیات تربیتی باشد. نمیتوان انتظار داشت کسی که احساس درستی از رابطه مربی و متربی و لوازم آن ندارد، بتواند در طراحی موفقیت نسبی بدست آورد.
- آشنایی با برنامههای درسی – تربیتی رایجی است که امروزه مورد بهره برداری قرار میگیرد. با توجه به نظام جدید آموزشی رسمی و تغییرات زیادی که در کتب درسی صورت گرفته، ضرورت این امر افزایش مییابد.
- دقت در قالبهای انتقال مفاهیم مختلفی است که در اطراف ما وجود دارد.
- نیازمند مهارت بالای پژوهش و تحقیق است
